تحلیلی بر برگزاری احتمالی انتخابات ریاست جمهوری افغانستان

تحلیلی بر برگزاری احتمالی انتخابات ریاست جمهوری افغانستان

مقدمه

سومین انتخابات ریاست جمهوری افغانستان بر اساس زمان­بندی قبلی قرار است در 6 مهر 1398 (28 سپتامبر 2019) برگزار شود. این در حالی است که موضوعاتی مانند مذاکرات صلح امریکا و طالبان، شفافیت انتخابات، مسائل مالی، معضل امنیت بر برگزاری یا عدم برگزاری انتخابات تأثیر گذاشته است. هدف نوشتار حاضر، معرفی مهم­ترین کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری، بررسی چالش­های برگزاری انتخابات و مواضع جمهوری اسلامی ایران در قبال انتخابات مذکور است.

1)معرفی مهم­ترین کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری افغانستان

از میان 17 نفر کاندیدایی که خود را آماده شرکت در انتخابات ریاست جمهوری افغانستان کرده­اند، سه نامزد یعنی محمد اشرف غنی، عبدالله عبدالله، محمدحنیف اتمر، مهم­ترین و جدی­ترین رقباء محسوب می­شوند:

 1-1) تیم دولت­ساز به رهبری غنی: اشرف غنی بدون حضور هیچ یک از رهبران سنتی و سیاسی افغانستان با دو معاون کاربلد، خود را برای موفقیت در انتخابات ریاست جمهوری افغانستان مهیا کرده است. امرالله صالح، معاون اول و سرور دانش، معاون دوم تیم دولت­ساز است. مهم­ترین وعده­های تیم دولت­ساز، حفظ نظام جمهوریت یعنی نظام ریاستی متمرکز، تأمین صلح در کشور، مقابله با زورمندان محلی است.

 2-1) تیم ثبات و هم­گرایی به رهبری عبدالله: عنایت‌الله فرهمند به عنوان معاون اول و اسدالله سعادتی معاون دوم تیم ثبات و هم­گرایی معرفی شده­اند. مهم­ترین وعده­های تیم ثبات و هم­گرایی، تغییر ساختار نظام ریاستی به نخست‌وزیری، تعدیل قانون اساسی از طریق لویه جرگه است.

 3-1) تیم صلح و اعتدال به رهبری اتمر: معاون اول اتمر، یونس قانونی معرفی شده است. محمد محقق نیز به عنوان معاون دوم معرفی شده بود که البته اخیراً از این تیم جدا شده و به تیم ثبات و هم­گرایی پیوسته است. مهم­ترین وعده­های تیم صلح و اعتدال تعدیل قانون اساسی، صلاح نظام ریاستی و ایجاد سمت صدراعظمی است. گفتنی است تیم صلح و اعتدال، طی هفته­های پیش، مبارزات انتخاباتی خود را به علت موضوع مذاکرات صلح به حالت تعلیق درآورد. می­توان گفت این تیم اکنون نیمه فعال است و در آستانه فروپاشی قرار دارد.

2)چالش­های برگزاری انتخابات ریاست جمهوری افغانستان

مسائل متعددی برگزاری انتخابات را با چالش مواجه ساخته است که مهمترین آنها عبارتند از:

1-2) مذاکرات صلح امریکا و طالبان

بعد از پایان هشتمین دور مذاکرات صلح آمریکا و طالبان در دوحه در بیستم مرداد 1398، طالبان از آغاز بررسی و ارزیابی سند نهایی توافق صلح با آمریکا خبر داد. گروه طالبان همچنین مخالفت شدید خود را با برگزاری انتخابات و نتیجه آن اعلام و برگزاری انتخابات را نشانه اعلام جنگ عنوان و بر ضرورت تعویق انتخابات تأکید کرد‌. این در حالی است که دولت مرکزی از تعهد حکومت در برگزاری انتخابات در زمان مقرر آن خبر داد. همزمان با دور نهم گفت‏وگوهای آمریکا و طالبان در دوحه، خبر جنجالی توافق نمایندگان مذکور در خصوص ایجاد حکومت موقت برای یک دوره ۱۴ ماهه در افغانستان و تعویق برگزاری انتخابات منتشر شد.

دونالد ترامپ، رئیس‏جمهوری آمریکا نیز پیش از آغاز دور نهم مذاکرات، از احتمال ضعیف توافق طالبان با حکومت مرکزی افغانستان و اینکه طالبان آماده توقف جنگ با آمریکا است، خبر داد. وی همچنین بر ضرورت خروج نیروهای آمریکایی و تقویت حضور اطلاعاتی در افغانستان تأکید کرد. طالبان در واکنش به اظهارات ترامپ مبنی بر ادامه حضور «اطلاعاتی» آمریکا در افغانستان، ضمن مخالفت با این سخنان، مطرح کرد که این گروه پس از صلح، تنها حضور «دیپلماتیک» آمریکا را می­پذیرد. گفته می­شد طبق توافق دو طرف، آمریکا تا سال 2020، حدود 5 هزار نظامی خود را از 5 پایگاه در افغانستان خارج کرده و طالبان نیز متعهد می­شود از ولایاتی که نیروهای آمریکایی خارج شده­اند، آتش­بس اعلام کند و اینکه تضمین دهد از خاک افغانستان هرگز حمله­ای مشابه حملات 11 سپتامبر 2001 علیه آمریکا سازمان‌دهی نخواهد شد. همچنین احتمال ابقای 8 تا 9 هزار نظامی آمریکایی در افغانستان به منظور جلوگیری از تهدیدات القاعده مطرح گردید. در مقابل اشرف غنی، رئیس‌جمهوری افغانستان که همواره ایجاد دولت موقت را به شدت رد کرده است، بیان کرد که طالبان صلاحیت تصمیم­گیری درباره سرنوشت کشور را ندارند و انتخابات ریاست جمهوری نیز در موعد مقرر آن برگزار خواهد شد.

در حالی که احتمال امضای موافقت­نامه صلح آمریکا و طالبان در دور دهم مذاکرات بیش از هر زمانی وجود داشت، اما اوایل سپتامبر، با وقوع انفجار در نزدیکی سفارت آمریکا و مقر محلی ناتو در کابل، تعدادی از شهروندان افغان و یک سرباز آمریکایی کشته شدند. پس از اینکه طالبان مسئولیت این انفجار را بر عهده گرفت، ترامپ ضمن اشاره به نشست محرمانه­ای که قرار بود با فرستادگان طالبان در آمریکا داشته باشد، خبر از خاتمه مذاکرات صلح بین نمایندگان آمریکا و طالبان داد. طالبان در واکنش به بیانیه ترامپ در خصوص توقف مذاکرات مطرح کرد که لغو مذاکرات صلح، بیشتر به ضرر واشنگتن است، زیرا طالبان ثابت کرده که به کمتر از خروج کامل آمریکا از افغانستان راضی نمی­شود و برای رسیدن به این هدف، به جهاد خود ادامه خواهد داد.

با مشاهده واکنش طالبان، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا اعلام کرد واشنگتن همچنان خواهان توافق با طالبان است، اما می­خواهد اطمینان یابد که طالبان به تعهدات خود پایبند می­ماند. ظاهراً طالبان به دلیل پیشینه تاریخی منفی کمپ دیوید به عنوان محل پیشنهادی ترامپ برای مذاکره، نپذیرفتند که با ترامپ در این مکان ملاقات کنند و این موضوع موجب عصبانیت و واکنش رئیس‏جمهوری آمریکا گردید. البته برخی منتقدان امریکایی هم­زمانی روز تعیین شده برای مذاکرات با طالبان (قرار بود 12 سپتامبر باشد) با حادثه 11 سپتامبر 2001 که توسط القاعده، متحد طالبان صورت گرفت را نوعی خطای دولت ترامپ و بی­احترامی به قربانیان این حادثه توصیف کردند. هم­چنین از اینکه دولت ترامپ نتوانسته است از طالبان در طی برگزاری ده دور مذاکره، ضمانت عدم حمله به نیروهای آمریکا را بگیرد، انتقاد می­کنند.

مشخص است، ترامپ با توجه به عدم دست­یابی به اهداف اعلامی سیاست خارجی­اش در قبال جمهوری اسلامی ایران، کره شمالی، چین، ونزوئلا و افغانستان؛ نیاز به کسب موفقیت در عرصه سیاست خارجی و استفاده از آن در تبلیغات و مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری سال 2020 دارد. بنابراین، بعید به نظر می­رسد با توجه به عدم حصول به موفقیت قابل ذکر در عرصه سیاست خارجی، آمریکا موضوع مذاکره با طالبان را به طور کلی کنار بگذارد. به نظر می­رسد طالبان نیز پس از برگزاری 9 دور گفتگو و برنامه­ریزی برای حضور سیاسی رسمی در صحنه قدرت افغانستان، بی­تمایل به دست­یابی به توافق با امریکا نیست، اما چون موقعیتشان در عرصه قدرت افغانستان به دلیل گسترش عملیات و افزایش مناطق تحت نفوذ این گروه غیر قابل انکار است، لذا در مقایسه با ترامپ، عطش کمتری برای رسیدن به توافق دارد و یا حداقل، می­تواند برای رسیدن به توافق­نامه مدنظرش با آمریکا، مدت بیشتری صبر کند. در مجموع، اگر طالبان و امریکا تا پیش از موعد برگزاری انتخابات ریاست جمهوری افغانستان به میز مذاکره بازگشته و به تفاهماتی دست یابند، احتمال تعویق انتخابات با فشار امریکا و تشکیل حکومت موقت وجود دارد، اما چنانچه طالبان با طرف امریکایی به تفاهم دست نیابند، احتمال برگزاری انتخابات بیشتر خواهد شد. به نظر می­رسد دو طرف تمایل به گزینه اول دارند.

2-2) شفافیت انتخابات

کمیسیون شکایات انتخاباتی افغانستان خبر از دریافت تعداد زیاد شکایت از نامزدهای انتخاباتی داده است. منقدان اشرف غنی معتقدند که با توجه به حضور او در قدرت و در اختیار داشتن نهادهای مختلف حکومتی، تیم دولت­ساز از امکانات دولتی سوء استفاده کرده و در ادامه نیز تقلب را اجرایی خواهد کرد. در ضمن، با توجه به اینکه قرار است انتخابات از طریق دستگاه­های الکترونیکی(بایومتریک) انجام شود، بسیاری از نهادهای ناظر انتخاباتی، نقص فنی این دستگاه­ها و موضوعات مرتبط با آن را باعث احتمال بروز تقلب در انتخابات می­دانند.

3-2) مسائل مالی

بودجه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری حدود ۱۴۹ میلیون دلار تخمین زده شده است. بر اساس اعلام کمیسیون انتخابات، دولت افغانستان 90 میلیون دلار از هزینه­های انتخابات را پرداخت خواهد نمود. آمریکا نیز متعهد به پرداخت ۲۹ میلیون دلار از این بودجه شده است. به هر حال تأمین کامل بودجه انتخابات می­تواند محل بروز چالش باشد.

4-2) معضل امنیت

 علی­رغم اعلام وزارت کشور افغانستان درخصوص تهیه طرح جامع امنیت انتخابات که بر اساس آن قرار است حدود ۷۲ هزار نیروی مسلح افغان، امنیت انتخابات را تأمین  نمایند، اما گروه طالبان که بارها مخالفت خود را با برگزاری انتخابات مذکور مطرح کرده است تهدید نموده که مانع برگزاری انتخابات خواهند شد. در کنار طالبان، گروه داعش و شبکه حقانی نیز می­توانند با ناامن کردن انتخابات و حملات تروریستی میزان مشارکت و حضور مردم بر سر صندوق­های رأی را کاهش دهند. به همین دلیل است که دولت از هم­اکنون اعلام کرده است که به دلیل مسائل امنیتی، در چندین فرمانداری برخی ایالات مانند فراه، هرات، غزنی، هلمند انتخابات برگزار نخواهد شد.

3) مواضع جمهوری اسلامی ایران در قبال انتخابات ریاست جمهوری افغانستان

مجاورت جغرافیایی، قرابت فرهنگی و مذهبی، حضور نیروهای خارجی، فعالیت گروه­های تروریستی در افغانستان، قاچاق مواد مخدر و ...از جمله مؤلفه­هایی هستند که اهمیت وجود ثبات و امنیت در افغانستان را برای جمهوری اسلامی ایران نشان می­دهند. ایران که در روند تشکیل دولت افغانستان پس از سقوط طالبان طی اجلاس بُن نقش کلیدی ایفاء کرد، همواره سیاست خود را حمایت از دولت منتخب این کشور قرار داده است. در ضمن، تهران همواره بر ضرورت پیگیری راهبرد سیاسی در مقابل راهبرد نظامی در افغانستان جهت حل بحران کشور و نیز استفاده از ظرفیت خود افغان­ها در چارچوب گفتگوهای بین­الافغانی تأکید دارد و در نهایت، آنچه رهبران و مردم افغانستان تصمیم بگیرند را تأیید و مورد حمایت قرار خواهد داد. در انتخابات ریاست جمهوری سال 1398 نیز آنچه برای ایران در جایگاه اول قرار دارد، رعایت و احترام به قانون اساسی افغانستان، تأمین صلح، امنیت و در نهایت، عملی شدن خواست مردم این کشور است تا از این طریق، هم صلح و امنیت در افغانستان تأمین شود و هم منطقه شاهد تأثیرات ایجابی این موضوع باشد.

نتیجه‏ گیری

برگزاری انتخابات افغانستان در مهرماه سال جاری به دلیل مسائل داخلی و متغیرهای خارجی با ابهامات فراوانی همراه است. روند گفت‏وگوهای طالبان و آمریکا، شفافیت انتخابات، مسائل مالی، معضل امنیت بر روند این انتخابات تأثیرگذار هستند. اگر انتخابات تعویق نشده و در زمان مقرر برگزار گردد، احتمالاً به دور دوم کشیده خواهد شد و عبدالله عبدالله و اشرف غنی به عنوان دو رقیب پیشتاز در دور دوم انتخابات به مصاف یکدیگر خواهند رفت. با توجه به اینکه عنصر قومیت در افغانستان بر روحیه و رأی مردم تأثیر غیرقابل انکاری دارد و همچنین در حال حاضر دولت غنی، قدرت را در دست دارد، به نظر می­رسد اشرف غنی در مقایسه با عبدالله از شانس بیشتری برای پیروزی نهایی برخوردار باشد. در نهایت، آنچه در این بین برای جمهوری اسلامی ایران به عنوان همسایه افغانستان حائز اهمیت است، برگزاری انتخابات شفاف، قانونی، برقراری صلح و ثبات در این کشور است.