تأثیر تنشها بر آینده روابط پاکستان و امریکا

تآثیر تنش ها بر آینده روابط پاکستان و امریکا

مطلب ذیل در مجله سیاسی-راهبردی بصائر به چاپ رسیده است

دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا در اولین پیام توئیتری خود در سال نو میلادی، پاکستان را آماج حملات لفظی خود قرار داد و اعلام کرد آمریکا کورکورانه بیش از ۳۳ میلیارد دلار در طول ۱۵ سال اخیر به پاکستان کمک کرده است؛ در حالیکه آن ها چیزی جز دروغ و فریب به ما نداده و رهبران ما را احمق پنداشته اند. این اعلام موضع ترامپ با اعتراض مقامات پاکستانی مواجه شد و تنش ها در روابط دو کشور را گسترش داد. نوشتار حاضر با هدف بررسی این تنش ها در روابط پاکستان و امریکا، ریشه اختلافات دو کشور و تأثیر این تنش ها بر آینده روابط آن ها را تبیین و تحلیل خواهد نمود.

1-پیشینه روابط پاکستان و امریکا

پاکستان و امریکا همواره از روابط استراتژیک برخوردار بوده اند. روابط دو کشور در فضاي جنگ سرد و رقابت دو ابرقدرت امريکا و شوروي کليد خورد. در اين دوران، اسلام آباد به دليل موقعيت اهميت و جايگاه ژئواستراتژيکي منطقه جنوب آسيا، مورد توجه دولت مردان واشنگتن قرار گرفت. در همین راستا، موافقت نامه دو جانبه دفاعي و امنيتي در ۱۹۵۴ ميان پاکستان و آمريکا، عضويت اسلام آباد در پيمان هايي نظير پيمان دفاع جمعي جنوب شرقي آسيا (سيتو) در سال 1954، پيمان بغداد در سال 1955 و پيمان سنتو  در سال 1959و هم چنين دو توافق نامه امنيتي بين واشنگتن و اسلام آباد در سال هاي 1955 و 1956 منعقد شد.

پس از اشغال افغانستان توسط شوروی در سال 1979، پاکستان تبدیل به خط مقدم مبارزه با کمونیسم و ارسال کمکهای امریکا به نیروهای جهادیی شد که با ارتش سرخ مبارزه می کردند؛ جهادی هایی که بعداً القاعده و طالبان را تشکیل دادند. با پایان جنگ سرد از اهمیت استراتژیک پاکستان نزد امریکا کاسته شد، اما پس از حمله امریکا به افغانستان در سال 2001 که با همکاری پاکستان صورت گرفت، واشنگتن، اسلام آباد را متحد غیر ناتوی خود اعلام و کمکهای نظامی و مالی به این کشور را گسترش داد. در حقیقت، پس از 11 سپتامبر 2001، پاکستان به دلیل وجود چندين هزار مدرسه مذهبي مروج تفکرات راديکال در کشور، حضور انواع گروه هاي تروريستي مرتبط با القاعده و طالبان در خاک کشور، موقعيت مناطق قبيله اي پاکستان به منزله بهشت امن تروريست ها و هم چنين ارتباط آي.اس.آي در زمینه مبارزه با تروریسم پاکستان با طالبان مورد توجه امریکا قرار گرفت و همکاری های مختلف دو کشور در زمینه مبارزه علیه تروریسم آغاز شد. با این وجود، در یک دهه گذشته روند روابط دو کشور با چالش‌هایی فزاینده روبرو بوده است. در دوران ریاست جمهوری جرج دبلیو بوش، امریکا ضمن ارتباط با پاکستان، نزدیکی روابط با هند(به عنوان مهمترین دشمن پاکستان) را نیز پیگیری کرد که چندان به مذاق اسلام آباد خوش نیامد. در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما، امریکا در چارچوب راهبرد آف-پاک، با فشار بر پاکستان خواهان تعطیل کردن پناهگاه های امن تروریست ها در این کشور و جلوگیری از فعالیت شبکه حقانی توسط پاکستان گردید. اما با ورود ترامپ به کاخ سفید و انتقادات گسترده او از سیاستهای گذشته امریکا از پاکستان در قالب استراتژی جدید امریکا در افغانستان، تنش ها در روابط واشنگتن و اسلام آباد وارد مرحله جدیدی شد.

2- جایگاه پاکستان در استراتژی جدید امریکا در افغانستان

ترامپ در زمان اعلام استراتژی جدید واشنگتن در قبال افغانستان، با اظهار نگرانی درباره پناهگاه‌های امن گروه‌های شورشی در خاک پاکستان، هشدار داد که باید سیاست اسلام آباد در این خصوص تغییر کند. ترامپ تأکید کرد که در قبال حضور گروه‌هایی مانند طالبان در پاکستان ساکت نخواهد ماند. او تأکید کرد "پاکستان به سازمان‌هایی پناه داده که هر روز تلاش می‌کنند مردم ما را بکشند. ما به پاکستان میلیاردها دلار پرداخت کرده‌ایم، ولی آن‌ها به تروریست‌هایی پناه داده‌اند که ما با آن‌ها می‌جنگیم. این وضع باید تغییر کند".Hannah,2017)) رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا یک روز پس از اعلام استراتژی جدید کشورش در افغانستان توسط ترامپ، با تاکید بر نقش پاکستان در پیشبرد این استراتژی، از اسلام‌آباد انتقاد کرد و از دولت پاکستان خواست در مبارزه با طالبان جدیت نشان دهد چرا که در غیر این صورت ممکن است حمایت واشنگتن را از دست بدهد.(bbc,2017) مطرح شد که اگر پاکستان راه عدم همکاری را برگزیند، تنبیه‌ها و تحریم‌های مختلفی بر این کشور تحمیل خواهد شد. اولین تنبیه برای پاکستان درخواست از هند برای مشارکت اقتصادی در افغانستان بود. با توجه به حساسیت پاکستان از نقش هند در افغانستان، این نکته برای پاکستان آزاردهنده و تلخ است. اگر پاکستان به خواسته‌های جدید امریکا تن ندهد، احتمالاً یکی دیگر از پیامدها می‌تواند شامل ساختن نام پاکستان در فهرست کشورهای حامی تروریسم و وضع تحریم‌های اقتصادی و دیپلماتیک علیه این کشور باشد. گرچه بخشی از این کمک‌ها (50 میلیون دلار کمک نظامی) که با هدف مبارزه با شبکه حقانی در اختیار پاکستان قرار داده می‌شد، قطع شده است؛ امریکا در سال مالی 2016 مبلغ 900 ملیون دلار کمک به پاکستان در نظر گرفته بود که 850 میلیون آن پرداخت شد. www.irna.ir,1396))

انتقادات امریکایی ها از پاکستان که با اعلام استراتژی جدید ترامپ در قبال افغانستان شدت گرفت، خشم مقامات اسلام آباد را در پی داشت. ژنرال قمر جاوید باجوا، فرمانده نیروی زمینی ارتش تاکید کرد تکرار اتهام زنی های آمریکا علیه پاکستان، با هدف زیر سوال بردن تلاش ها و مبارزه این کشور علیه تروریسم است و این در حالی است که اسلام اباد در مبارزه با این پدیده شوم، هیچ گونه تفاوتی بین تروریست ها قائل نیست.( (parstoday.com, 1396خواجه آصف، وزیر امور خارجه پاکستان در واکنش به سخنان ترامپ گفت از اینکه دولت آمریکا فداکاری‌های پاکستان و مردم این کشور را فراموش کرده، بسیار سرخورده شده است. پاکستان در جنگ علیه تروریسم بیش از ۱۲۳ میلیارد دلار ضرر کرده است و ۷۰ هزار نفر قربانی داده است. همچنین اعلام شد که درمبارزه با داعش، 554 غیرنظامی و نیروهای امنیتی این کشور جان خود را از دست داده اند. ( (Hashim,2017

در ادامه و علیرغم خشم مقامات پاکستانی از اظهارت امریکایی ها، ژنرال جوزف دانفورد، رئیس ستاد مشترک آمریکا صریحاً سازمان اطلاعات ارتش پاکستان (آی‌اس‌آی) را به ارتباط با گروه‌های تروریستی متهم کرد. آخرین اظهارنظر ضدپاکستانی امریکا را نیز مایک پِنس، معاون رئیس‌جمهوری آمریکا در هفته گذشته اعلام کرد که به پاکستان هشدار داد از پناه دادن به گروه‌هایی که با دولت افغانستان می‌جنگند، دست بردارد و تأکید کرد پاکستان برای سال‌ها به طالبان و گروه‌های تروریستی دیگر پناه داده است، اما آن دوران دیگر به سر آمده است.( (www.isna.ir,1396بی تردید، اعلام چنین اظهارنظرهایی حاکی از وجود نوعی تنش در روابط دو کشور است که در بخش بعدی ریشه این تنش ها را  بررسی خواهیم کرد.

3- ریشه تنش ها در روابط پاکستان و امریکا

عوامل متعددی در روابط میان واشنگتن و اسلام آباد مسبب ایجاد تنش در روابط طرفین هستند که مهترین آنها از نظر امریکا: سیاست دوگانه پاکستان در برخورد با تروریسم؛ و از نظر پاکستان: همکاری و اتحاد امریکا با هند می باشد.

1-3 ریشه تنش هادر روابط پاکستان و امریکا از منظر واشنگتن

گروههای تروریستی متعددی مانند تحریک طالبان پاکستان، سپاه صحابه، لشکر طیبه، شبکه حقانی و...، در خاک پاکستان حضور دارند که ضمن ارتباط با طالبان افغانستان و القاعده، در کشمیر هند و در افغانستان عملیات تروریستی انجام می دهند. آمریکایی‌ها از زمان جرج دبلیو بوش تاکنون نسبت به صداقت پاکستانی‌ها در مبارزه علیه این گروه های تروریستی تردیدهایی دارند که اکنون این بدبینی‌ها به اوج خود رسیده است. امریکا معتقد است علیرغم اینکه پاکستان در جبهه مبارزه علیه تروریسم حضور دارد اما با توجه به منافع خود در افغانستان، کماکان به حمایت مالی و نظامی از طالبان افغان و شبکه تروریستی حقانی ادامه می دهد. درحقیقت، گروه های تروریستی به ابزاری برای پاکستان جهت دستیابی به اهدافی نظیر برقراری حکومت همسو با منافع اسلام آباد در کابل، مقابله با نفوذ هند در افغانستان و پذیرش خط مرزی دیوراند می باشد. اما امریکا با اعتراض به این موضوع و در جهت تأمین اهداف خود، اقداماتی را در قبال این رویکرد دوگانه پاکستان اتخاذ کرده است. به عنوان مثال، در زمان اوباما، اقدام به ترور ملا اختر منصور رهبر پیشین طالبان در خاک پاکستان نمود و در دوران ترامپ ضمن تهدید پاکستان به بازبینی در روابط خود با گروه های تروریستی، اعتراض صریح خود را نسبت به آزادی حافظ سعید، مظنون پاکستانی متهم به دست داشتن در حملات سال 2008 در بمبئی را که موجب مرگ 166 نفر از جمله تعدادی آمریکایی شد، اعلام کرد. کاخ سفید در بیانیه ای با محکوم کردن آزادی حافظ سعید هشدار داد، خودداری پاکستان از بازداشت حافظ سعید و محاکمه وی پیامدهایی بر روابط واشنگتن و اسلام آباد خواهد داشت.

1-3 ریشه تنش ها در روابط پاکستان و امریکا از منظر اسلام آباد

با توجه به رقابت ها و درگیری های میان پاکستان و هند، اسلام آباد از گسترش روابط واشنگتن با دهلی نگران است و هرگونه همکاری امریکا و هند را برخلاف منافع خود می داند. در دوران ریاست جمهوری جرج دبلیو بوش، توافقی میان نخست وزیر هند و جرج بوش حاصل گردید که بر مبنای آن همکاری هسته ای میان دو کشور گسترش می یافت. اما امریکا حاضر نشد قراردادی مشابه با آن را با پاکستان امضاء نماید. اسلام آباد معتقد است این توافق نامه منجر به تشدید مسابقه تسلیحاتی در منطقه می شود. در دوران اوباما گفتگوهای استراتژیک میان دهلی و واشنگتن پیگیری شد که حساسیت اسلام آباد را در پی داشت. با به قدرت رسیدن ترامپ در امریکا، طرح مشارکت اقتصادی گسترده هند (به عنوان رقیب اصلی اسلام آباد) در افغانستان باعث حساسیت پاکستان شد. البته بها دادن امریکا به هند شاید تاحدودی برای فشار بر پاکستان جهت حرکت در راستای راهبردهای واشنگتن باشد، اما عمدتاً با هدف اعمال فشار بر چین صورت می پذیرد. هند در حال تبدیل شدن به یک قدرت مهم منطقه‌ای و جهانی است و با چین ‌مرز مشترک دارد. آمریکا می داند چین در آینده به‌مثابه رقیب اصلی برای آمریکایی‌ها مطرح خواهد شد. بنابراین تلاش برای محاصره چین یکی از سیاست‌های راهبردی آمریکا در این دوره است که می تواند از طریق هند پیگیری شود. با توجه به استراتژی ترامپ در افغانستان، نگرانی مقامات اسلام‌آباد از آینده جایگاه ژئوپلیتیک و راهبردی خود در نزد آمریکا در مقابل افزایش جایگاه هند بیشتر شده است. چنانچه این عقیده مطرح شده است که آمریکایی‌ها در جنوب آسیا، هند را انتخاب کرده‌اند و آرام ‌آرام از پاکستان فاصله گرفته و به‌طرف هند می‌روند.

4- تأثیر تنشها بر آینده روابط پاکستان و امریکا

پس از طرح استراتژی افغانی ترامپ و انتقادات علیه پاکستان، مقامات نظامی و سیاسی این کشور به دیگر کشورها بویژه چین، روسیه و ایران سفرهایی با هدف دستیابی به راهی برای جایگزینی مناسبات با آمریکایی‌ها داشتند. اهمیت این موضوع، به خصوص مسئله روابط پاکستان با چین با توجه به همکاری اقتصادی اسلام آباد و پکن و مشارکت پاکستان در طرح «یک جاده یک کمربند[1]»، که آمریکا موافق این پروژه نیست، قابل توجه است. اما با توجه به روابط نزدیک نظامیان و ارتش پاکستان با آمریکا، احتمال کمی دارد اسلام‌آباد مناسبات خود با چین و روسیه را جایگزین مناسبات با آمریکا نماید و یا با توجه به سیاستهای امریکاستیز و مقاومت محور ایران، خود را چندان به ایران نزدیک کند. بنابراین می توان گفت تنش بین پاکستان و آمریکا به حدی نخواهد رسید که پاکستانی‌ها کاملاً از آمریکا رانده شوند و به سمت روسیه و چین بروند؛ در واقع، نه خود آمریکایی‌ها چنین تمایلی دارند و نه پاکستانی‌ها. همچنین نقش سیاسی و امنیتی از سوی آمریکا به هند در افغانستان داده نخواهد شد تا پاکستانی‌ها بیشتر از این حساس شوند بلکه هند بیشتر به سمت پروژه‌های اقتصادی در افغانستان سوق داده خواهد شد و تا حوزه کلان اقتصادی متعلق به چین در افغانستان جای خود را به هند بدهد. امریکایی ها می دانند، پاکستان با وجود تمام محدودیت‌ها، دسترسی غیرقابل انکاری به داخل افغانستان دارد و در حوزه افغانستان، با رقیبی روبرو نیست. به همین دلیل، پس از گذشت دو ماه از اعلام استراتژی جدید آمریکا در افغانستان و جنوب آسیا، واشنگتن به طور عملی هیچ اقدام قابل توجهی را علیه پاکستان اعلام نکرده است. تعجبی هم نباید وجود داشته باشد، زیرا تا زمانی که نظامیان آمریکا در افغانستان حضور دارند، واشنگتن به پاکستان برای تأمین حمایت‌های لجستیکی، ترانزیتی و از همه مهم‌تر تاثیر اسلام‌آباد بر طالبان و شبکه حقانی شدیداٌ نیاز دارد.

انتظار این‌که به دلیل وجود تنش در روابط اسلام آباد و واشنگتن، دولت ترامپ فشار زیادی بر پاکستان اعمال کند تا "تغییرات بنیادین" در رفتار این کشور ایجاد شود، انتظار صحیحی نیست. در نهایت، از یکطرف، امریکا از پاکستان می خواهد که سران طالبان و شبکه حقانی را به نیروهای امریکا حمله می کنند و نیز طالبانی که تمایلی به قرار گرفتن در فرآیند صلح موردنظر امریکا در افغانستان ندارند را تحت فشار شدید قرار دهد و از طرف دیگر، پاکستان با نظر مساعد امریکا با وارد کردن طالبان در عرصه قدرت سیاسی افغانستان، منافع موردنظرش را در این کشور پیگیری خواهد کرد.

برچسب‌ها: ترامپ, پاکستان, طالبان, افغانستان, تنش

+ نوشته شده توسط زهرا محمودی در چهارشنبه سیزدهم دی ۱۳۹۶ و ساعت 11 |