افغانستان در سال 1398؛ رویدادها و روندها

افغانستان در سال 1398؛ رویدادها و روندها

مطلب زیر در سایت اندیشکده راهبردی تبیین منتشر شده است

افغانستان در سال 1398 در عرصه سیاست داخلی و خارجی شاهد رویدادهای مهمی از جمله اعلام نتایج نهایی انتخابات مجلس هفدهم، برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، برگزاری نشست­های صلح بین­الافغانی در روسیه و قطر، امضای توافق­نامه صلح آمریکا و طالبان  و ... بود. آثار بسیاری از این رویدادها در سال 1399، عرصه سیاست داخلی و خارجی افغانستان را تحت تأثیر قرار خواهد داد. نوشتار حاضر درصدد تبیین و تحلیل برخی از مهم­ترین رویدادهای داخلی و خارجی و ارائه دورنمایی مختصر از اوضاع افغانستان در سال 1399 می­باشد.

واژگان کلیدی: طالبان، آمریکا، دولت کابل، انتخابات مجلس، انتخابات ریاست جمهوری، گفتگوهای صلح.

1- مهم­ترین رویدادهای داخلی افغانستان

عمده­ترین رویدادهای داخلی افغانستان در سال 1398 را می­توان در قالب اعلام نتایج نهایی انتخابات پارلمانی افغانستان، تأسیس وزارت دولت در امور صلح، برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و وقوع بیشترین تعداد تلفات غیرنظامیان افغان در طول جنگ ۱۹ ساله بررسی و تحلیل نمود.

1-1) اعلام نتایج نهایی انتخابات پارلمانی و آغاز به کار مجلس هفدهم

دوره شانزدهم مجلس نمایندگان افغانستان مطابق قانون اساسي اين كشور بایستی در سال ۱۳۹۴ پايان مي‌يافت، اما حکومت وحدت ملی در زمان تعیین شده قادر به برگزاری انتخابات مجلس نگردید و مدت کار پارلمان از پنج سال به هشت سال افزایش یافت. بالاخره انتخابات دوره هفدهم مجلس نمایندگان  افغانستان در روزهای 28 و 29 مهر 1397برگزار شد كه با ادعاهای فراوان در مورد تقلب‌ و تخلف همراه بود. نتایج انتخابات مجلس براساس تقویم انتخاباتی اعلام نشد و مجلس هفدهم افغانستان کار خود را در ۶ اردیبهشت 1398 آغاز کرد. نمایندگان ولایت غزنی هم به دلیل برگزار نشدن انتخابات در این ولایت، در مجلس حضور نداشتند و قرار شد هم­زمان با انتخابات ریاست جمهوری در مهر 1398، انتخابات مجلس نمایندگان نیز در غزنی برگزار شود. بی‌نظمی و ادعاهای تقلب گسترده در انتخابات پارلمانی سبب شد تا اشرف غني، رئیس جمهور افغانستان تمام اعضای دو کمیسیون انتخاباتی را بركنار کند و حتي آنها را به دادستانی افغانستان معرفی نماید. غني سپس اعضای جدید کمیسیون‌هاي انتخاباتي را از میان کاندیداهای پیشنهادی انتخاب کرد و روند بررسی نتایج این انتخابات را به اعضای جدید کمیسیون‌های انتخاباتی واگذار كرد. یک روز پس از اعلام نتایج نهایی انتخابات پارلمانی در 25 ارديبهشت نيز مراسم تحلیف این نمایندگان در کاخ ریاست جمهوری و در حضور اشرف غنی برگزار شد. پس از اعلام نتايج نهايي نمايندگان پیروز كابل، اولین جلسه کاری مجلس افغانستان برای انتخاب رئیس و اعضای هیات اداری در 28 اردیبهشت برگزار شد كه اين جلسه نیز با تشنج همراه بود.

2-1) تأسیس وزارت دولت در امور صلح

با ادامه روند گفت‌وگوهای صلح طالبان و آمریکا و عدم تمایل طالبان به هرگونه مذاکره با دولت کابل، اشرف غنی که نه تنها تمایلی به حاشیه رانده شدن در مذاکرات صلح را نداشت، بلکه خواهان حضور و مذاکره مستقیم با طالبان و رهبری روند مذاکره بود، تصمیم به مشارکت جدی­تر در این روند گرفت. او در همین راستا در تیر 1398 و براساس پیشنهاد لویه‌ جرگه‌ی مشورتی صلح، وزارت دولت در امور صلح را ایجاد و عبدالسلام رحیمی، رئیس دفتر خود را به عنوان وزیر دولت در امور صلح تعیین کرد. در ادامه و در مرداد، ریاست دبیرخانه شورای عالی صلح طی فرمانی از سوی اشرف غنی لغو گردید و اعلام شد که غنی به منظور انسجام هرچه بهتر تمام تلاش­ها در راستای تأمین صلح افغانستان و ایجاد محوریت واحد، دبیرخانه این شورا را با تمام ساختار و وظایف آن لغو و مسئولیت آن را به وزارت دولت در امور صلح واگذار کرده است. پیش از این نیز صدیق صدیقی، سخنگوی رئیس جمهوری اعلام کرده بود که اشرف غنی فرمان لغو انحلال شورای عالی صلح را صادر کرده است اما ریاست‌جمهوری بر خلاف اظهارات صدیقی، انحلال کامل شورای عالی صلحِ این کشور را تکذیب کرد و تأکید نمود حکومت وحدت ملی تنها ریاست دبیرخانه شورای عالی صلح لغو شده‌است؛ نه تمامیت شورای مذکور. به نظر می­رسد که شورای عالی صلح دیگر نقشی در روند صلح نخواهد داشت و صرفاً یک نام از آن باقی خواهد ماند.

3-1) برگزاری انتخابات ریاست جمهوری افغانستان

سومین دور انتخابات ریاست جمهوری افغانستان در 6 مهر 1398 برگزار گردید. از میان کاندیداهای ریاست جمهوری؛ محمد اشرف غنی و عبدالله عبدالله جدی­ترین رقباء محسوب می­شدند. در کنار وجود مسائل تأثیرگذاری بر انتخابات مانند مذاکرات صلح آمریکا و طالبان، معضل امنیت و شفافیت، درصد پایین شرکت­کنندگان و مخالفت جدی طالبان با برگزاری انتخابات و به رسمیت نشناختن نتایج آن از جمله چالش­های موجود در این انتخابات محسوب می­شدند. به دلیل اعتراض‌ها به دلیل وقوع تقلب در این انتخابات، اعلام نتایج بیش از دو ماه به‌طول انجامید و در نهایت، کمیسیون انتخابات افغانستان در دی 1398، نتایج ابتدایی را اعلام کرد که بر اساس آن، اشرف غنی با کسب 64/50 درصد آراء به عنوان نفر اول و عبدالله با کسب 52/39 درصد آراء به عنوان نفر دوم انتخابات معرفی شدند. غنی با برگزاری جشن پیروزی در ارگ ریاست جمهوری، از موضع رئیس جمهور آینده افغانستان صحبت کرد، اما عبدالله از هم­دستی کمیسیون انتخابات با تیم غنی و وقوع تقلب سخن به میان آورد. پس از اعلام نتایج نهایی، اشرف غنی به عنوان برنده انتخابات معرفی شد و اقدام به برگزاری مراسم تحلیف در ارگ ریاست جمهوری با حضور نمایندگان امریکا و برخی کشورها نمود، اما عبدالله عبدالله ضمن مخالفت با این مسئله، به صورت جداگانه مراسم تحلیف را در کاخ سپیدار برگزار کرد.

4-1) وقوع بیشترین تعداد تلفات غیرنظامیان در طول جنگ ۱۹ ساله

طبق گزارش سازمان ملل، سال 1398 خونین‌ترین سال در افغانستان بوده است، طوری که بیش از ۲ هزار و 500 نفر کشته و  قریب به ۶ هزار نفر تاکنون زخمی شده‌اند. مواد تعبیه شده انفجاری انتحاری و غیر انتحاری عامل اصلی تلفات غیر نظامیان بوده است. درگیری‌های زمینی و حملات هوایی نیز دیگر عوامل تلفات غیر نظامیان می‌باشد. در انتخابات ریاست جمهوری نزدیک به 460  نفر غیرنظامی بر اثر حملات طالبان به مراکز اخذ  رأی‌ در این کشور کشته شدند. (Qazi,2019)در ضمن، ناامنی­های موجود به دلیل ادامه درگیری­ها میان داعش و طالبان در ولایت کنر و ننگرهار باعث آواره شدن تعداد زیادی از خانواده­ها و مهاجرت آنها به سایر شهرها گردید.

2- تحولات مهم خارجی

عمده­ترین تحولات خارجی افغانستان در سال 1398 را می­توان در قالب برگزاری نشست­های صلح بین­الافغانی در مسکو و دوحه، امضای توافق­نامه صلح امریکا و طالبان بررسی و تحلیل نمود.

1-2) برگزاری نشست­های صلح بین­الافغانی در مسکو و دوحه

دومین نشست بین­الافغانی در مسکو(دور اول آبان 1397) همزمان با صدمین سالگرد روابط دیپلماتیک میان افغانستان و روسیه در مسکو در خرداد 1398 برگزار گردید. محور اصلی بحث­ها در نشست مذکور، زمینه سازی برای آغاز «مذاکرات بین الافغانی» و نزدیک ساختن چهره‌های سیاسی افغانستان با طالبان عنوان شد. حضور ملا برادر، مذاکره کننده ارشد گروه طالبان و رئیس دفتر سیاسی طالبان در قطر محور توجه نشست دو روزه مسکو بود. ملا برادر ریاست هیات ١٤ نفری طالبان را در نشست مسکو برعهده داشت و سفر او به مسکو، اولین سفر بین‌المللی او در این مقام محسوب می­گردید. حکومت افغانستان همچون دور گذشته غایب بزرگ نشست مسکو بود. محمد کریم خلیلی، رئیس شورای عالی صلح و محمد محقق معاون دوم وقت اشرف غنی مقام‌های دولت افغانستان بودند که در نشست مسکو شرکت داشتند. طالبان در این نشست تأکید کردند که گفتگو با دولت کابل که از خود اختیاراتی ندارد و دچار اختلاف است را نمی­پذیرد و  برای گفتگوهای صلح، نخست خواهان پایان «اشغال» افغانستان است. دومین دور گفتگوهای بین‌الافغانی میان نمایندگان طالبان و شماری از سیاسیون، جامعه مدنی و اعضای کابینه حکومت در تیر 1398 در دوحه برگزار شد که در آن نمایندگان حکومت (عمر زاخیلوال سفیر کنونی افغانستان در اسلام­آباد، نادر نادری رئیس کمیسیون اصلاحات اداری و خدمات ملکی، حبیبه سرابی والی ولایت بامیان)، فعالان جامعه مدنی و زنان، در کنار نمایندگان طالبان حضور داشتند. شرکت‌کنندگان در کنفرانس در قطعنامه پایانی خود به توافق رسیدند که طرف‌های درگیر جنگ به جای به کارگیری ادبیات تهدید، انتقام‌جویی و جنگ‌طلبانه در بیانات رسمی خویش، از زبان ملایم استفاده نمایند. در هر صورت، طالبان تاکنون از هرگونه تعامل با دولت افغانستان امتناع کرده و آن را عروسک آمریکایی و دست­نشانده خطاب می­نماید.

2-2) امضای توافق­نامه صلح امریکا و طالبان

مذاكرات صلح افغانستان در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ در تابستان 1397 (سپتامبر 2018) با حضور زلمی خلیل‌زاد به عنوان نماینده ارشد آمريكایی و نمایندگان طالبان به صورت رسمی آغاز شد و در فوریه 2020 توافق­نامه صلح میان طرفین به امضاء رسید. امریکا از همان دور اول مذاکرات در اکتبر ۲۰۱۸ تا آخرین دور مذاکرات در فوریه سال 2020 بر ضرورت تأمین اهداف زیر تأکید داشت: برقراری آتش­بس میان دولت افغانستان و طالبان، پایان جنگ در افغانستان، آغاز مذاکرات بین­الافغانی طالبان با دولت افغانستان، تضمین طالبان درخصوص قطع رابطه با القاعده و مبارزه با داعش، تضمین طالبان در خصوص اینکه از خاک افغانستان حمله یا تهدیدی علیه منافع آمريكا و متحدانش صورت نمی­پذیرد. طالبان نیز در طی برگزاری گفتگوهای صلح همواره بر تأمین اهدافی مانند مذاكره مستقيم با آمريكا، ارائه جدول زمانی برای خروج نیروهای خارجی از افغانستان، حذف نام گروه طالبان و رهبران آن از لیست سیاه گروه­های تروریستی سازمان ملل و آمريكا، تغيير قانون اساسي افغانستان و تشکیل حکومت اسلامی، ارائه تضمین جهت عملی شدن توافقات صلح، آزادی همه زندانیان طالبان از زندان و به رسمیت شناختن دفتر طالبان در قطر تأکید داشتند.

هم­زمان با برگزاری دور نهم گفت‏وگوهای آمریکا و طالبان در دوحه در اواخر مرداد و اوایل شهریور 1398، خبر توافق نمایندگان مذکور در خصوص ایجاد حکومت موقت برای یک دوره ۱۴ ماهه در افغانستان و تعویق برگزاری انتخابات ریاست جمهوری این کشور منتشر شد. اما با وقوع انفجار در نزدیکی سفارت آمریکا در کابل، تعدادی از شهروندان افغان و یک سرباز آمریکایی کشته شدند. پس از اینکه طالبان مسئولیت این انفجار را بر عهده گرفت، ترامپ ضمن اشاره به نشست محرمانه­ای که قرار بود با فرستادگان طالبان در خاک کشورش داشته باشد، خاتمه مذاکرات صلح بین نمایندگان دو طرف را اعلام کرد. هر چند تا آن زمان نیز، خبری از امضای توافق­نامه صلح میان طرفین در قالب سند رسمی نبود. بعد از سفر غیرمنتظره ترامپ به افغانستان در آذر ماه 1398، مذاکرات پس از سه ماه وقفه در دوحه از 16 آذر از سر گرفته شد اما با حمله طالبان به یک مرکز بهداشت نزدیک پایگاه هوایی آمریکا در بگرام در 20 آذر، خبر توقف کوتاه­مدت مذاکرات از جانب کاخ سفید منتشر شد. با اعلام نظر مساعد طالبان برای کاهش خشونت‌ها (به جای آتش­بس) در افغانستان، مذاکرات صلح در دوحه در اواخر دی 1398 از سر گرفته شد تا اینکه در ماه اسفند اعلام شد امریکا و طالبان توافق کردند به مدت یک هفته خشونت­ها در افغانستان را کاهش دهند. بر اساس توافقات صورت گرفته و با توجه به اینکه شرط کاهش خشونت­ها عملیاتی شد، سندی با عنوان"موافقتنامه رسیدن به صلح در افغانستان" میان آمریکا و امارت اسلامی در 29 فوریه 2020 امضاء گردید که البته بلافاصله پس از طرح عنوان امارت اسلامی، امریکا گفت که "امارت اسلامی" را به عنوان دولت به رسمیت نمی­شناسد بلکه "گروه طالبان" را به رسمیت می­شناسد.

قرار شد مذاکرات بین افغان­ها نیز در تاریخ 10 مارس آغاز شود. بر اساس سند امضاء شده، امریکا متعهد می­شود که[1]: 1- تمام عملیات­های نظامی علیه طالبان را متوقف نماید. 2- همه نیروهای امریکایی و بین­المللی حاضر در خاک افغانستان از این کشور خارج شده و پایگاه­های آن­ها ظرف 14 ماه تخلیه شود. 3- همه تحریم­ها علیه طالبان ظرف 6 ماه آینده یرداشته شود. 4- امریکا تلاش می­کند که دولت کابل حدود 5 هزار اسیر طالب را از زندان آزاد کند. البته این تعهدات مشروط به این این است که طالبان نیز به تعهدات خود از قبیل: 1- کاهش سطح خشونت در افغانستان به مدت یک هفته، 2- توقف عملیات نظامی علیه نیروهای امریکایی و خارجی ،  3- شروع مذاکرات با سایر افغان­ها ظرف ده روز برای آتش­بس و صلح، 4- جلوگیری از استفاده گروه­های مسلح تروریستی از خاک افغانستان تهدید منافع امریکا و متحدانش عمل نماید. موارد مذکور، موضوعاتی هستند که توسط رسانه­ها منتشر شده­اند اما بی­شک، بسیاری از موضوعات مطرحه در مذاکرات و توافقات پنهانی طالبان و امریکا منتشر نشده است.

3- دورنمای افغانستان در سال ۱۳۹9

به نظر می‌رسد در سال 1399، مهم­ترین متغیرهای تأثیرگذار بر سیاست داخلی و خارجی افغانستان موارد زیر باشند:

1-3) سرنوشت مذاکرات صلح بین­الافغانی: امضای توافق­نامه صلح امریکا و طالبان باعث تقویت بیش از پیش موضع طالبان در مقایسه با سایر بازیگران عرصه سیاسی افغانستان شده است. ذکر کلمه "امارت اسلامی" برای گروه طالبان در متن توافقنامه، یادآور مهمترین خواست طالبان است. متن توافقنامه در اختیار حکومت کابل قرار داده نشد. این مسأله خود بخود به احساس غرور و برتری گروه طالبان در پشت میز مذاکرات صلح بین الافغانی می­انجامد. طالبان با عدم دعوت از اشرف غنی و عبدالله  در مراسم امضای توافق­نامه صلح با امریکا نشان داد که این دو نفر را قبول ندارد. اکنون نیز طالبان از اختلافات میان عبدالله و غنی در جهت تقویت موضع خود در ارتباط با مذاکرات صلح استفاده خواهد کرد. طالبان تا جای ممکن در مقابل گزینه مذاکره مستقیم با دولت افغانستان مقاومت خواهد کرد و چنان­چه درنهایت به این گزینه تن دهد، مطمئناً پیش از آن امتیازات قابل توجهی را اخذ خواهد کرد ازجمله آزادسازی 5 هزار نیروی زندانی این گروه در زندان­های دولت کابل است.

2-3) ادامه تنش میان اشرف غنی و عبدالله در خصوص نتایج نهایی انتخابات: با توجه به اعلام نتایج نهایی انتخابات ریاست جمهوری، و برگزاری دو مراسم تحلیف جداگانه ریاست جمهوری در افغانستان، فعلاً اختلافات میان عبدالله و اشرف غنی ادامه خواهد داشت. اشرف غنی اعلام کرده است تمایلی به تقسیم قدرت به شکلی که در دولت وحدت ملی وجود داشت، ندارد. در ضمن، عبدالله هم در طی سال­های حضور در قدرت به عنوان رئیس اجرایی دولت وحدت ملی، همواره از نداشتن قدرت و اختیار صحبت کرده بود، تمایلی به ادامه فعالیت در چارچوب دولت وحدت ملی نخواهد داشت. به نظر می­رسد با گذشت زمان و در نهایت، با میانجی­گری سازمان ملل و امریکا قائله اختلاف میان عبدالله و غنی تمام شود.

3-3) حضور دولت ضعیف در کابل: با توجه به ادامه اختلافات جدی میان غنی و عبدالله، موقعیت دولت افغانستان در جریان مذاکرات صلح بین الافغانی چالش ­برانگیز خواهد بود؛ طالبان، حکومت افغانستان را به عنوان طرف اصلی خود در مذاکرات بین­الافغانی تاکنون در نظر نگرفته بلکه نهایتاً آن را به عنوان یکی از جناح­های­های حاضر در مذاکرات و نه طرف اصلی مذاکره تلقی کرده است که این موضوع مورد پذیرش دولت نیست.

4-3) استمرار ناامنی، فقر و بیکاری: با توجه به اختلافات میان نخبگان سیاسی افغانستان در خصوص دولت آینده، سرنوشت مبهم قانون اساسی به خصوص در مورد سهم قومیت­ها و حقوق زنان در زمان حضور رسمی طالبان در قدرت، نحوه مذاکره با طالبان، ادامه فعالیت داعش و ادامه حضور و نفوذ آمریکا، به موازات ادامه معضلات امنیتی، فقر و بیکاری نیز استمرار خواهد یافت.